Osoba a społeczeństwo.
1. Ograniczenie społeczne wolności osobowej
Osoba ludzka jest podmiotem prawa i moralności we własnym życiu. Ale
ludzkość składa się nie z jednej, lecz wielu jednostek, a wszystkie
one są osobami ludzkimi, to jest podmiotami prawa moralnego w życiu
doczesnym. Powstaje stąd cały zespół praw i obowiązków moralnych
jednych ludzi wobec drugich. Wspólna natura ludzka daje im takie same
podstawowe prawa osobowe, ale stosunki wzajemne, ciągłe styczności i
nieustanna wymiana wartości stwarzają ograniczenia tych praw w postaci
wzajemnych obowiązków. Każda osoba ludzka ma prawo do swobodnego
rozwoju swojego ja, ale życie społeczne stwarza konieczność
uszanowania wolności innych ludzi, a dalszą tego konsekwencją jest
ograniczenie własnej swobody. Ojciec, który utrzymuje rodzinę, musi
nieraz dla celów zarobkowych zrezygnować z dalszych studiów.
Współlokator musi dostosować nieraz swój rozkład dnia do trybu życia
innych współmieszkańców. Rezygnacja z pewnego zakresu wolności może
dotyczyć nie tylko innych konkretnych osób, ale przybrać charakter
ogólnospołeczny. Każdy obywatel rezygnuje z części swojego dochodu w
postaci podatków na rzecz państwa. Żołnierz rezygnuje ze swej
niezależności na okres służby dla dobra państwa. W każdym z tych
wypadków następuje wyrzeczenie się, przynajmniej częściowo, swej
wolności, a więc swych praw osobowych na rzecz wolności innych osób,
na rzecz ich praw osobowych. W każdym wypadku rezygnacja dotyczy
mniejszego dobra na rzecz większego. Z tego też powodu nie wolno
synowi rezygnować ze swego powołania kapłańskiego, ażeby nie
sprzeciwić się woli rodziców.
2. Działalność społeczna i odpowiedzialność
Dopełnienie osobowe nie może być osiągnięte inaczej jak tylko w
warunkach życia społecznego. Dzięki temu dokonuje się niejako
rozszerzenie i wzbogacenie osobowości ludzkiej. Jednostka nie może
zrealizować swego własnego, osobowego dobra inaczej jak tylko przez
dobro społeczne. Dlatego też wybiera w sposób wolny i świadomy życie
zbiorowe, życie grupy osób zdążających do wspólnego dobra, którym jest
doskonalenie osobowe, osiągnięcie pełnej wartości osobowej swych
członków. Społeczność istnieje przez i dla osób ludzkich, dobro
osobowe jest jej jedynym i ostatecznym celem. Działalność społeczna
jest to zespół czynności osób ludzkich, ale jedynie jednostka jest
odpowiedzialna moralnie. O pokoju, czy wojnie decyduje ostatecznie
jeden, czy kilku ludzi. Nie mając jednak bytu osobowego, społeczność
nie ponosi odpowiedzialności moralnej za działalność społeczną.
Odpowiedzialność ta spada na osoby ludzkie, członków społeczności. To
jest źródło odpowiedzialności zbiorowej.
3. Porządek społeczny
Wielość czynności i stosunków społecznych wymaga ich
uporządkowania dla skierowania ku wspólnemu celowi, jakim jest dobro
wspólne. To jest źródło porządku społecznego. Prawa i obowiązki
społeczne mogą odnosić się do różnych kategorii działalności
społecznej. Można stąd wyróżnić kategorie porządków społecznych:
- społeczny – odnosi się do życia rodzinnego i zawodowego,
- polityczny – dotyczy życia państwowego i międzynarodowego,
- gospodarczy – ustrój pracy, własności, podział dochodu społecznego.
Porządek społeczny we wszystkich swych przejawach to porządek życia
doczesnego. Nie może on naruszyć moralnych praw i obowiązków osoby
ludzkiej, nie może przeszkodzić jej w realizacji celów
nadprzyrodzonych. Dlatego też porządek społeczny podlega porządkowi
prawa naturalnego, gdyż ostatecznym jego celem jest ułatwić osobie
ludzkiej spełnienie jej nadprzyrodzonego powołania.
Literatura: Strzeszewski Czesław, Katolicka Nauka Społeczna, s.377-382.
Ks. Mariusz Grabas |
