Wychowawca –
personalista
Przezwyciężenie obecnego kryzysu wychowania nie jest możliwe bez
przezwyciężenia zawężonych, nierealistycznych i zdominowanych
polityczną „poprawnością” koncepcji człowieka, na których opierają się
dominujące obecnie trendy pedagogiczne. Tylko te systemy wychowania
mogą być odpowiedzialne i rzeczywiście służyć dobru człowieka, które
opierają się na integralnym i realistycznym rozumieniu natury
wychowanka, które dostrzegają zarówno jego niezwykłe możliwości, jak i
bolesne ograniczenia oraz które biorą pod uwagę faktyczne
uwarunkowania zewnętrzne, wpływające na proces formacji i rozwoju
człowieka.
W perspektywie antropologii personalistycznej celem wychowania i
kryterium dojrzałości człowieka nie może być ani socjalizacja, ani
indywidualizacja, lecz personalizacja, czyli stawanie się zintegrowaną
i dojrzałą osobą, zdolną do przyjmowania miłości od innych osób oraz
do obdarowania innych dojrzałą miłością i troską. Dojrzały wychowanek
to ktoś, kto potrafi realistycznie rozumieć oraz odpowiedzialnie
kochać siebie i innych.
Pedagogika personalistyczna jest podstawą każdego odpowiedzialnego
wychowania, gdyż jako jedyna traktuje wychowanka jako osobę. Jest to
zatem system pedagogiczny, będący praktyczną aplikacją zasad
wychowania chrześcijańskiego. Jego fundamentem jest antropologia
biblijna, a zwłaszcza wizja człowieka zawarta w Ewangelii. Niestety
ciągle jeszcze spotykamy się z błędnymi stereotypami myślenia, a także
z ideologicznymi uprzedzeniami w odniesieniu do wychowania
personalistycznego. Jednym z typowych stereotypów w tym względzie jest
twierdzenie, że mamy tu do czynienia ze zbyt wysublimowaną koncepcją
wychowania, oderwaną od realiów życia, która przywiązuje wagę tylko do
niektórych sfer wychowanka, np. do sfery moralnej, duchowej czy
religijnej. Tymczasem rzeczywistość jest zupełnie inna. To właśnie
wychowanie personalistyczne – i tylko takie! – opiera się na realizmie
oraz umożliwia formację człowieka w całym jego bogactwie.
Po pierwsze, dzieje się tak dlatego, że pedagogika
personalistyczna z definicji dąży do odpowiedzialnego kształtowania
całej rzeczywistości wychowanka. Respektuje bowiem fakt, że wychowanek
jest osobą wcieloną oraz że jego psychofizyczne wymiary są
nieodłącznym sposobem istnienia i działania. Z tego względu nie tylko
nie zaniedbuje wychowania w sferze ciała, płciowości, seksualności czy
psychiki, ale przeciwnie – te właśnie sfery obejmuje szczególną troską
wychowawczą.
Po drugie, pedagogika personalistyczna to jedyny system
wychowania, który umożliwia wychowankowi osiągnięcie faktycznej
integracji. Przezwycięża bowiem zarówno pokusę kolektywistycznej
socjalizacji, jak też egoistycznej indywidualizacji. W centrum
wychowania stawia wychowanka jako osobę, która jest zdolna zrozumieć i
zintegrować całe swoje bogactwo psychofizyczne, społeczne i duchowe.
Każda z tych sfer to przecież jakiś aspekt życia i działania tej samej
osoby! Wychowanie personalistyczne umożliwia wychowankowi włączenie
wszystkich wymiarów jego rzeczywistości w harmonijny projekt życia,
przyjęty w sposób świadomy i odpowiedzialny.
Po trzecie, pedagogika personalistyczna opiera się na realizmie
wychowawczym. Istotnym wyrazem tego realizmu jest świadomość
wychowawców, że wszystkie wymiary rzeczywistości człowieka są ze sobą
ściśle powiązane. Z tego względu nie da się formować dojrzałości w
jednej sferze (np. psychicznej), jeśli zaniedbamy jakąkolwiek inną
sferę wychowania (np. moralną, duchową czy społeczną). Przejawem
realizmu w pedagogice personalistycznej są wysokie wymagania, stawiane
wychowawcom. Odpowiedzialnymi wychowawcami są jedynie ci, którzy w
całościowy i realistyczny sposób rozumieją wychowanka (adekwatne
przygotowanie antropologiczne), którzy odróżniają to, co go rozwija,
od tego, co go krzywdzi (prawda i wrażliwość moralna) i którzy kierują
się rzeczywistą troską o jego dobro (wychowawcza miłość).
Wychowawca – personalista to ponadto ktoś, kto ma wychowawczą
mentalność zwycięzcy. Młodzież formowana w innych systemach pyta
zwykle o to, czy dane zachowanie jest jeszcze dopuszczalne, albo
dlaczego jest zakazane czy szkodliwe. Tymczasem wychowawca –
personalista to ktoś, kto fascynuje dzieci i młodzież perspektywą
życia w miłości, prawdzie, wolności i radości. W konsekwencji ułatwia
pytanie o to, co dobrego warto czynić. Wychowawca – personalista ma
odwagę wskazywać wyłącznie(!) optymalną drogę życia. Proponowanie
drogi średniej czy miernej to specjalność zupełnie innych systemów
pedagogicznych.
Wyróżniającą cechą pedagogiki personalistycznej jest też
przekonanie, że wychowanek – jako osoba - może rozwijać się w dojrzały
sposób jedynie poprzez kontakt z ludźmi dojrzałymi i odpowiedzialnymi.
O procesie wychowania nie decydują zatem struktury, fundusze,
techniki, metody, strategie czy pomoce dydaktyczne. W procesie
wychowania absolutnie najważniejsza jest osoba wychowawcy.
Najdoskonalszym wychowawcą jest Chrystus, gdyż On jeden w pełni zna
tajemnicę człowieka. On zaprasza na tę ucztę, za którą wychowankowie
tęsknią najbardziej: na ucztę prawdy, która wyzwala oraz miłości,
która przemienia.
Odpowiedzialnym wychowawcą nie jest ani lekarz (jeśli rozumie
jedynie ludzkie ciało), ani psycholog (jeśli rozumie jedynie ludzką
psychikę), ani ksiądz (jeśli rozumie jedynie wymiar duchowy i
religijny). Odpowiedzialny wychowawca to ktoś, komu nie wystarczy
nawet znajomość wszystkich wymienionych tutaj sfer, bo nawet ich suma
nie wyczerpuje całej rzeczywistości wychowanka. Rzeczywistość ta jest
ostatecznie ukryta w Bogu, który ukształtował człowieka na swój obraz
i podobieństwo. Odpowiedzialny wychowawca rozumie, że tylko sam
zainteresowany – poprzez spotkanie z Bogiem, z bliźnimi i z samym sobą
– może odkryć sens swego życia, a także swoje powołanie, czyli swój
niepowtarzalny sposób włączenia się w historię miłości.ks. Marek
Dziewiecki |
